Kompleks niższości to koncepcja psychologiczna zaproponowana przez Alfreda Adlera, austriackiego psychiatrę i psychoterapeutę, który był jednym z głównych współpracowników Sigmunda Freuda i pierwszym prezydentem związku psychoanalitycznego w Wiedniu. Adler stworzył teorię osobowości, zwaną psychologią indywidualną, która wyróżniała się w pewnych aspektach od początkowej perspektywy psychoanalitycznej Freuda. Kompleks niższości to jeden z kluczowych elementów teorii Adlera, który można odnaleźć również w późniejszych nurtach psychoanalizy, takich jak np. w teorii braku (Jaques Lacan; la théorie du manque) lub w teorii narcyzmu u Heinza Kohuta.
Kompleks niższości jest rodzajem psychicznego stanu lub uczucia, które powstają, gdy osoba odczuwa brak pewności siebie, niskie poczucie własnej wartości lub przekonanie o swojej niższości wobec innych ludzi. Adler twierdził, że kompleks niższości może wynikać z różnych doświadczeń w życiu człowieka, w tym jego kondycji fizycznej, wychowania, relacji rodzinnych, sukcesów lub porażek.
Istnieją różne objawy i przejawy kompleksu niższości. Oto niektóre z nich:
- Poczucie niższości: Osoba z kompleksem niższości może często czuć się mniej wartościowa niż inni. Może czuć, że nie jest wystarczająco mądra, atrakcyjna, zdolna lub kompetentna.
- Perfekcjonizm: Niektórzy ludzie z kompleksem niższości mogą dążyć do doskonałości, co stanowi sposób na zrekompensowanie swojego poczucia niższości. Mogą być nadmiernie wymagający wobec siebie i innych.
- Skomplikowane relacje interpersonalne: Kompleks niższości może wpływać na relacje interpersonalne. Osoba z takim kompleksem może być nadmiernie konkurencyjna, podejrzliwa lub defensywna w kontaktach z innymi.
- Poczucie zazdrości: Osoby z kompleksem niższości mogą często czuć zazdrość wobec tych, którzy wydają się być bardziej pewni siebie lub osiągają większe sukcesy.
- Nadmierne wysiłki: Osoby z kompleksem niższości mogą podejmować nadmierne wysiłki, aby udowodnić swoją wartość, co może prowadzić do przemęczenia i stresu.
- Unikanie wyzwań: Niektórzy ludzie z kompleksem niższości mogą unikać wyzwań lub nowych sytuacji, obawiając się porażki lub osądzenia przez innych.
Adler uważał, że kompleks niższości może być silnie związany z motywacją do osiągania sukcesów i wyższego stanu w hierarchii społecznej. Dla niego kompleks niższości był motorem, który popychał ludzi, do tego aby dążyć do poprawy swojego stanu i poczucia wartości.
Jednak ważne jest zrozumienie, że kompleks niższości nie jest tylko i wyłącznie negatywnym zjawiskiem. Może również być motywacją do rozwoju i samodoskonalenia. Terapia psychologii indywidualnej może pomóc osobie w radzeniu sobie z kompleksem niższości, w poprawie poczucia własnej wartości i zdolności do konstruowania zdrowszych relacji z innymi ludźmi.